Astronomlar, bir süpernova patlamasının şok dalgasının ölen bir yıldızın yüzeyinden çıktığı anı ilk kez kaydetmeyi başardı. Bu tür gözlemler daha önce nadiren mümkün oluyordu. Çünkü süpernova erken fark edilmediği veya teleskoplar hızlıca yönlendirilemediği sürece, patlayan yıldız çok uzakta oluyor ve detaylı inceleme yapılamıyordu. Ancak SN 2024ggi adlı süpernova patlaması, ilk kez tespit edildikten sadece saatler sonra Şili’deki Very Large Telescope (VLT) ile görüntülendi ve bu olağanüstü olayın başlangıç evresine dair benzersiz veriler toplandı.
Süpernova 10 Nisan 2024 tarihinde tespit edildiğinde zamanlamanın kritik olduğu biliniyordu. Hızlı hareket eden ekip sayesinde bilim dünyası, bir süpernovayı bu kadar erken bir evrede kaydetmeyi başardı. Elde edilen veriler, patlayan yıldızların davranışına dair uzun süredir cevap bekleyen birçok bilimsel soruya ışık tutabilir.
Dev yıldızın patlaması yakından gözlemlendi
Çin’deki Tsinghua Üniversitesi’nde yardımcı doçent olarak görev yapan Yi Yang, SN 2024ggi tespit edildiğinde San Francisco’daydı. Sadece 12 saat içinde Avrupa Güney Gözlemevi’ne (ESO) gözlem teklifini iletti. Hızlı bir onay sürecinin ardından ESO, 11 Nisan’da VLT’yi süpernovaya çevirdi. Bu, tespitten sadece 26 saat sonra gerçekleşti.
SN 2024ggi, Hydra takımyıldızı yönünde bulunan NGC 3621 galaksisinde yer alıyor. Yaklaşık 22 milyon ışık yılı uzaklıktaki bu süpernova, görece olarak Güneş Sistemi’ne yakın sayılıyor. Patlamaya yol açan yıldız, kütlesi Güneş’in 12-15 katı ve yarıçapı Güneş’in 500 katı olan bir kırmızı süper dev. Bu tür yıldızların çekirdeğinde nükleer füzyon durduğunda çekirdek, kütleçekimi altında çöker ve yoğun bir nötron yıldızına dönüşür. Patlamayı tetikleyen şey ise yeni oluşan nötron yıldızının kendisi değil, çevresindeki yıldız katmanlarının bu yoğun çekirdeğe çarpmasıyla ortaya çıkan şok dalgasıdır. Bu şok dalgası, yıldızın dış katmanlarını uzaya fırlatarak devasa bir süpernova patlamasına yol açar. Patlama sırasında dış katmanlar dağılırken, nötron yıldızı merkezde yoğun bir kalıntı olarak kalır. Kırmızı süper devin yarıçapı Güneş’in 500 katı kadar olduğu için şok dalgasının yıldızın yüzeyine ulaşması yaklaşık bir gün sürer.
Böylesi dev yıldızların süpernova patlamalarını yönlendiren mekanizmalar bilim dünyasında halen tartışma konusu. Gözlemi gerçekleştiren ekip, bulgularının bu güçlü patlamalarla ilgili uzun süredir cevapsız kalan soruları aydınlatacağını düşünüyor.
Yeni bilgiler elde edildi
Yeni çalışma, ölen yıldızın geometrisi hakkında gizli ipuçlarını ortaya koydu. Patlayan yıldız tek bir nokta gibi görünse de ışığının polarizasyonu bilim insanlarının belirli özellikleri çıkarmasına olanak sağladı.
ESO’dan Alman astronom Dietrich Baade, çalışmanın eş-yazarı olarak “İlk VLT gözlemleri, yıldızın merkezine yakın bir yerde patlama sonucu hızlanan maddenin yıldızın yüzeyinden fırladığı aşamayı yakaladı. Birkaç saat boyunca, yıldızın geometrisi ve patlaması birlikte gözlemlenebildi” ifadelerini kullandı.
VLT’nin FORS2 aletiyle elde edilen veriler, süpernovadan çıkan ilk maddenin zeytin gibi yassı bir şekle benzediğini gösteriyor. Patlama, yıldızın çevresindeki maddeyle çarpıştıkça bu şeklin düzleştiği ancak maddenin simetri ekseninin değişmediği de görüldü. Yang, bu bulguların birçok dev yıldızın patlamasını yönlendiren ortak bir fiziksel mekanizmayı ortaya koyduğunu, bu mekanizmanın iyi tanımlanmış eksenel simetriye sahip olduğunu ve geniş ölçekte etkili olduğunu belirtti.
kaynak: donanimhaber.com
Bir yanıt yazın