Bilim insanları, 10 trilyon Güneş kadar parlak bir ışık saçan ve evrende bugüne dek görülen en büyük kara delik parlamasını keşfetti. Bu olağanüstü olay, aynı zamanda şimdiye kadar tespit edilen bu türden en uzak parlama olma özelliğini de taşıyor.

Parlama, Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü (Caltech) tarafından yürütülen Zwicky Transient Facility (ZTF) gözlemleri sırasında tespit edildi. Olay, J2245+3743 olarak adlandırılan aktif bir galaksi çekirdeğinde (AGN) meydana geldi. Bu galaksinin merkezi, Dünya’dan 10 milyar ışık yılı uzaklıkta yer alıyor ve merkezinde devasa bir süper kütleli kara delik barındırıyor.

Dev kara delik, devasa bir yıldızı yutuyor

Normalde bu tür kara delikler, çevresindeki gaz ve tozu içine çekerek “yığılma diski” adı verilen düzlemsel bir yapıda birikim oluşturur. Ancak bu kez parlama farklı bir nedenle gerçekleşti. Bilim insanlarına göre Güneş’in 500 milyon katı kütleye sahip kara deliğe fazlasıyla yaklaşan 30 Güneş kütlesindeki dev bir yıldız, kara deliğin güçlü yerçekimi etkisiyle parçalanarak yutulmaya başlandı. Bu tür olaylar gelgitsel bozulma olayı (tidal disruption event, TDE) olarak biliniyor.

Caltech araştırmacısı ve ZTF ekibi lideri Matthew Graham, “Bu, şimdiye kadar gördüğümüz hiçbir AGN'ye benzemiyor. Enerji verileri, bu nesnenin çok uzak ve çok parlak olduğunu gösteriyor” dedi.

Öte yandan parlama ilk kez 2018 yılında fark edildi. Birkaç ay içinde parlaklığı 40 kat arttı ve zirve noktasında daha önce gözlemlenen tüm kara delik parlamalarından 30 kat daha güçlü hale geldi. Bu sırada yayılan enerji miktarı 10 trilyon Güneş’in enerjisine eşdeğerdi.

Parlama halen sönümlenme aşamasında. Bu da kara deliğin yıldızı yutma sürecinin devam ettiğini gösteriyor. Bu devasa olayı incelemeyi kolaylaştıran bir diğer unsur ise kozmolojik zaman genişlemesi (time dilation). Kara deliğe yakın bölgelerde yerçekimi o kadar güçlü ki, zaman dışarıya kıyasla daha yavaş akıyor. Bilim insanlarına göre buradaki 7 yıl orada 2 yıl. Dolayısıyla olayı adeta dörtte bir hızda izliyoruz.

Benzer olayların sayısı fazla olabilir

Bilim insanları şimdiye dek yaklaşık 100 TDE tespit etti ancak bunların çoğu aktif galaksi çekirdeklerinde meydana gelmemişti. Çünkü kara deliğin etrafındaki doğal parlamalar bu tür olayları gizleyebiliyor. Fakat J2245+3743’teki olağanüstü büyüklük bu parlamayı diğerlerinden ayırdı.

Araştırma ekibi, 2023 yılında Hawaii’deki W. M. Keck Gözlemevi verilerini analiz ettiğinde olayın gerçek doğası ortaya çıktı. NASA’nın artık emekli olan Wide-field Infrared Survey Explorer (WISE) uydusundan alınan veriler de enerjinin yalnızca Dünya’ya doğru yönlenmiş bir jet olmadığını, her yöne eşit biçimde yayıldığını doğruladı. Ayrıca bir süpernova parlaması olasılığı da tamamen dışlandı.

Keşif, evrende benzer güçte çok sayıda olayın saklı olabileceğini gösteriyor. ZTF ekibi, geçmiş gözlemleri yeniden tarayarak benzer parlamaları bulmayı planlıyor. Ayrıca yakında faaliyete geçecek Vera C. Rubin Gözlemevi de olağanüstü parlak TDE’leri tespit etme potansiyeline sahip.

kaynak: donanimhaber.com